جامانده ها روایت انسان های پس از جنگ است - دنیای ویدئو

جامانده ها نیز چون روایت روزهای گذشته این سال داستان ستیزیدن است، ماجرای نبردی عظیم با خود؛ زیرا که انسان امروز بیش از هرکس با خویش در جنگ است؛ از همین روست که راویان این شانزده داستان نیز در تمامی لحظاتی که قصه خویش سر می دهند در ستیز با خودند، چه زیر آتش دشمن باشند و تفنگ بر دوش و دل واپس جان و مال و ناموس و چه در تنهایی غوطه ور باشند و از بی کسی به هم صحبتی با سگی وحشی پناه برده باشند و چه در میان ورق پاره ها و تابلونقاشی ها به دنبال وصله کردن تکه های گذشته به حال خویش باشند.

مریم عربی در این داستان ها، انسان امروز را به تهران می برد و با نثری روان و ساده اما گویا، قصه اش را روایت می نماید و گاه مخاطبش را مهمان لهجه خبات کردستان می سازد و در داستانی دیگر پیش چشمش جاده پر پیچ و خم جنگل های شمال را ترسیم می نماید. تنهایی عظیم و نبرد سترگ این آدم ها با خود یا عزیزانشان گاه از مرزها فراتر رفته و تا کشوری اروپایی چون آلمان ادامه می یابد و حتی تا آسمان شهاب باران سوئد نیز می رسد. با این همه تهران بیش از هر شهر دیگری در این روایت ها نمود یافته است، تهران حقیقی؛ آن گونه که در آلبوم های قدیمی و نگاتیوهای سالیان دور یا در تقویم ها و سالنامه ها یافت می شود، نه پایتختی که در اغلب داستان ها تنها به آپارتمان های کوچک و عظیم و پیشخان های آشپزخانه اش بسنده می شود.

نویسنده در این داستان ها، شخصیت ها را به خیابان ها و فضای باز کشانده و زیر سقف آسمان روایت گر درونیات ذهنی آنان شده است. از همین روست که خواننده هنگام خواندن جامانده ها از پل طبیعت به کافه شمیران سرک می کشد و به ناگاه به امام زاده صالح می رسد و چند صفحه جلوتر، در داستانی دیگر، همزمان با کودتای مصدق در پی روایت زنی کلاه به سر از عکسی سیاه وسفید، شاهد سوختن عمارتی قدیمی و کودکی با کفشی بندچرمی می شود.

گرچه جنگ به معنای سیاسی آن جزو مضامین تکرار شونده در تعدادی از داستان های این مجموعه است اما کوشش نویسنده بر آن بوده تا هربار از دریچه ای تازه به این تلخ ترین پدیده اجتماعی بنگرد. کوششی پیروز که بی شک حاصل انتخاب موقعیت های خاص و پرداخت مناسب جزییات است، از این دست است داستان سربازی که در پی اسارت آخرین بازمانده ی دشمن، خسته و خاک آلود، پا به اتاقی می گذارد که زنی در حال به جهان آوردن نوزداش است. نویسنده در این داستان با کمترین دیالوگ از پس ساخت شخصیت زن قابله و تردید و دودلی سرباز به خوبی برآمده است. هم چنین حالت های چهره و چشم های از حدقه درآمده زائو را می توان از تاثیرگذارترین تصاویر کتاب محسوب کرد.

مریم عربی در خلق موقعیت ها و به هنگام بازآفرینی شرایط های تکراری از تکنیک نیز غافل نبوده است، به نحوی که کاربرد مناسب آن گاه نجات دهنده داستانی شده که محتوای آن بارها تکرار و چه بسا نخ نما شده است. در داستان رفیق کشی نویسنده روایت گر تنهایی دختری است که در کودکی پدر خود را در جنگ از دست داده، سوژه ای تکراری که می تواند کسل کننده یا دست کم خوانشی بدون لذت باشد، اما نویسنده با انتخاب راوی مرده غیر همجنس از مضمونی تکراری موقعیتی تازه ساخته است. جز این غوطه ور شدن فرد متوفا در لحظه حال و کش آمدن ثانیه ها که حادثه اصلی را به دوپاره تقسیم می نماید به زیبایی داستان افزوده و از آن روایتی ماندگار در ذهن ساخته است.

در این بین کیلومترها راه نرفته بیش از هر داستان دیگری روایت گر این روزهای ماست. داستان در فضایی سوررئال در زیر بارانی از خاکستر جریان دارد. راوی پس از این که همسر خود را در خانه نمی بیند مجبور به خروج از منزل و سپس تهران گردی می شود. صدای ناقوس کلیسا در زیر بارانی از خاکستر و مردمان شمع به دست ماسک زده که در پی یافتن مامنی برای خروج از این کابوسند از تصاویر جذاب و قابل تاویل کتاب است.

گرچه کاستی هایی چون خاتمه شتا ب زده در بعضی از داستان ها (کلاف های رنگی) یا پرداخت ناکافی بعضی شخصیت ها که به تیپیک شدن آن ها انجامیده (داستان دیر نرسی!) درتعدادی دیگر از روایت ها به چشم می خورد، با این همه نمی توان چشم بر مهم ترین ویژگی این مجموعه بست. این ویژگی که در مقایسه با اغلب مجموعه هایی که به قلم نویسندگان زن نوشته شده حائز اهمیت است چیزی جز حفظ تعادل نیروهای زنانه و مردانه در اغلب داستان های این کتاب نیست.

نویسنده مجموعه جامانده ها کوشیده تا با انتخاب زاویه دیدی مناسب (سوم شخص) و به یاری افزودن جزییات و مولفه هایی دیگر از مضامین کلیشه ای چون خیانت یا میل به فرزندآوری، که اغلب موضوعاتی زنانه تلقی می شود، فاصله گرفته و به تعادل نیرو در این گونه روایت ها یاری کند. به عنوان نمونه در داستان زن پای قطار ذهنیات افراد حاضر در محل و عدم قطعیت حضور بچه و در داستان پرواز روی درخت کاج ورود ناپدری و نیز شرایط ویژه نامادری و گفت وگوی این دو سبب شده تا به شخصیت زن داستان، فارغ از جنسیت و موقعیت او توجه شود.

جامانده ها روایت انسان هایی حقیقی است که در پس جنگ با خود یا نبرد با جهانی بیرون، در آرزو یا در کوشش دست یافتن به جهانی اند که در آن حیوانات، فرزندخوانده ها و سربازان دشمن نیز به اندازه انسان های مقابلشان ارزشمند هستند. جهانیی که در آن نه سربازی در حیاط خانه ای دفن می شود و نه زنی فرزندش را در هیاهوی بچه ها پای قطار گم می نماید.